✍️ شوگار محمدی
تاریخ سیاسی کوردستان همواره با مفاهیمی چون آزادی، خودمدیریتی و مشارکت جمعی گره خورده است. یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های این تاریخ، نقش بی‌بدیل زنان در حکمرانی و سیاست بوده است؛ نقشی که در بسیاری از جوامع همسایه یا نادیده گرفته شده یا به‌ندرت به چشم می‌آید. برخلاف کلیشه‌های فرهنگی و روایت‌های سنتی، زنان کورد نه‌تنها در امور اجتماعی و فرهنگی، بلکه در ساختارهای حکومتی نیز حضوری موثر داشته‌اند.
نخستین نشانه‌های حضور زنان کورد در عرصه قدرت را می‌توان در دوران مادها مشاهده کرد. برخی منابع تاریخی گواه بر آن هستند که زنان در جامعه مادها از حقوق و اختیارات بالایی برخوردار بودند و در تصمیم‌گیری‌های سیاسی و اجتماعی نقش فعالی ایفا می‌کردند. این حضور تأثیرگذار در دوران امپراتوری ایوبیان نیز ادامه یافت. زنان در دربار صلاح‌الدین ایوبی نه‌تنها به‌عنوان مشاوران عالی‌رتبه، بلکه گاه در تصمیم‌گیری‌های نظامی نیز مشارکت داشتند.
در قرون میانه، زنانی از میان کوردها به جایگاه حکمرانی دست یافتند. از جمله دایفا خاتون، همسر صلاح‌الدین ایوبی، که پس از مرگ او اداره بخشی از قلمرو را بر عهده گرفت. همچنین خاتون جان، حاکم اردلان در سده هفدهم میلادی، نمونه‌ای برجسته از زنان کورد است که بر منطقه‌ای گسترده حکمرانی کرد.
در دوران معاصر، زنان کورد همچنان در خط مقدم سیاست و مدیریت حضور دارند. تجربه حکومت خودگردان کوردستان عراق و روژاوا (کوردستان سوریه) نمونه‌هایی از این مشارکت فعال هستند. در این مناطق، زنان نه‌تنها در مناصب وزارتی، پارلمانی و قضائی حضور دارند، بلکه در نهادهای نظامی و دفاعی نیز نقش‌آفرینی می‌کنند.
چهره‌هایی مانند لیلا زانا، فیضا یوکسک‌داغ و هدا میرزایی از جمله زنان تأثیرگذار کورد هستند که برای حقوق و آزادی مردم کورد مبارزه کرده‌اند. لیلا زانا به‌عنوان اولین زن کورد که به پارلمان ترکیه راه یافت، نمادی از ایستادگی و پایداری زنان کورد در عرصه سیاست است.
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد سیاست در کوردستان، مدل “خودمدیریتی دموکراتیک” است که در آن زنان و مردان به‌طور برابر در تصمیم‌گیری‌ها مشارکت دارند. سیستم کو-رهبری (هم‌ریاستی) که در روژاوا و اقلیم کوردستان عراق اجرا می‌شود، نمونه‌ای موفق از این الگو است که به فلسفه عبدالله اوجالان استناد دارد. در این مدل، هر نهاد حکومتی دارای دو رهبر است: یکی زن و دیگری مرد. این ساختار، نمونه‌ای پیشرفته از حکمرانی دموکراتیک است که زنان را به قدرت اجرایی واقعی می‌رساند.
در حالی که بسیاری از جوامع خاورمیانه همچنان زنان را از مناصب کلیدی دور نگه می‌دارند، زنان کورد نه‌تنها در سیاست، بلکه در اقتصاد، فرهنگ و حتی نیروهای نظامی حضوری پررنگ دارند. واحدهای مدافع زنان (YPJ) در روژاوا نمونه‌ای بارز از این حضور هستند که هم در جنگ علیه داعش و هم در مدیریت امور مدنی نقش ایفا کرده‌اند.
زنان کورد نه‌تنها قربانی تاریخ نبوده‌اند، بلکه خود تاریخ‌ساز بوده‌اند. تجربه آنان الگویی پیشرو برای جوامع منطقه است که می‌تواند مسیر دستیابی به دموکراسی و برابری جنسیتی را هموار سازد. این الگو، با تأکید بر مشارکت برابر و ساختارهای دموکراتیک، نقطه امیدی برای آینده‌ای روشن در خاورمیانه محسوب می‌شود.