گردآوری: حجت رشیدی، عضو انستیتو زانست زاگرس ایلام
جهان‌آرا خانم، دختر ملا نشئت پاوه‌ای در سال ۱۲۷۵ در پاوه چشم به جهان گشود. خانواده وی از بزرگان و نام‌آوران عصر خود بوده‌اند. اولین معلم جهان‌آرا پدر شاعرش بود که طبع موزونش در محضر وی پرورش یافت و طبیعت زیبای پاوه نیز الهام‌بخش شعر او بود.
جهان‌آرا پس از ازدواج با پسرعمه‌اش، علی اکبرخان شرف‌الملک راهی سنندج شد. با شروع زندگی مشترک در سنندج به کتابخانه عمارت خان راه یافت و با استفاده از کتاب‌های موجود بر دانش خویش افزود.
جهان‌آرا زندگی آرام و بی دغدغه‌ای را آغاز می‌کند، اما پس از مدتی روزگار آن روی دیگرش را به وی می‌نمایاند، همسرش علی اکبرخان، با یکی از شاهزاده‌های قاجار ازدواج کرده و از سوی حاکمیت، حاکم اردبیل شده و دیگر از همسر جوان خویش سراغی نمی‌گیرد. اینجاست که جهان‌آرا مسیر زندگی و شاعری‌اش به طور کلی تغییر یافته و دوری از یار را تاب نیاورده از آن پس به سرودن اشعاری در هجر یار پرداخته و احساسات خود را در قالب شعر بیان می‌کند. وی با سرودن اشعاری سوزناک سعی دارد خواننده را به همدردی با خویش برانگیزد.
یکی از شاخصه‌های شعر این بانوی کورد، عشق و وفاداری است که در میان اشعارش به زیباترین شکل و در قالب کلماتی زیبا و تأثیرگذار متبلور گشته است.
جهان‌آرا خانم، در سال ۱۳۲۹ در سن ۵۴ سالگی در جوانرود از دنیا رفت و در جوار پدر به خاک سپرده شد.
ابیاتی از شعر زیبای او را، که در غم هجران یار سروده‌اند، با هم می‌خوانیم:
قیبڵەم دەماخم، قیبڵەم دەماخم
نەمەندەن نیەن بەرزی دەماخم
دوور جه تو پەردەێ دەروون داخ داخم
زەنجیر تەقدیر کەردەن یاساخم
کەم‌کەم کەردەن کەم سووماێ چراخم
پەژموردەن غونچەێ گوڵاڵەێ باخم
پەڕ کەندەن کڵاف خێاتەێ دێزم
نمینەن نەرگس شەهڵاێ هوونڕێزم
زەردەن گوڵ‌وەرەق گووناێ گوڵنارم
کەساسەن توحفەێ ماێەێ بازاڕم
تاڵەن تام دەم تاڵاو وەردەکەم
کاڵەن ئاه سەرد سیاێ دەردەکەم
لێڵەن ئاینەێ جام جەمینم
قەڵاخەن کاڵاێ باڵاێ خەمینم
ناڕەواجەن لاڵ دورج یەمانیم
بێ قوربەن گەوهەر نوقڵ نیهانیم
بێ سەێرەن سەفاێ قەوس قەشەنگم
تووز خێڵ خەم وەشتەن نه ڕەنگم
تەمام هەر جه تیر تانەێ بەدکاران
مەر حەق بزانوو چوونم وه یاران
عازیزم، یه گشت مەێنەت‌باری توون
ئێش و نێش خەم وه زامداری توون
جەفاێ بەدکاران گشت جه بوونەێ توون
تانەێ ئەغیاران گشت سەرکوونەێ توون…
ئاغەکەم، فەڵەک چمان دڵڕیشەن
سا ئەو نمازوو گوناێ من چێشەن؟!
ئەرەێ بێ خەوەر بێ باک جه ئەحواڵ
ئەرەێ تیرەنداز وه ڕۆ دانەێ لاڵ
ئەرەئ بێ ئنساف جه هۆچکەس نەپرس
ئەرەئ ساحب‌زوور جه خودا نەترس…
تا کەێ ئەسرینم ئاوپاش خاک بوو؟
تا کەێ هناسم پەخش ئەفڵاک بوو؟
تا کەێ دەرۆنم جه ئەندوو پڕ بوو؟
تا کەێ باڵینم وه هووناو تەڕ بوو؟…
خواوەند ئامان وەسێن دەردیسەر
یا نەجات یا مەرگ یا وەسڵ دڵبەر…
منبع:
ـــ کشکول شاعران اورامان، صفی‌زاده، انتشارات ناجی، ۱۳۷۰
ـــ مشاهیر پاوه، عدنان مرادی و حیدر معاذی، انتشارات آراس، ۱۳۹۶
وشەنامه:
جه: ژه، از
یاساخ: ناروا در نزد خلق، ممنوع
سووما: نیروی دید، روشنایی
خێاته: ابریشم خام
کەساس: پریشان‌حال، کساد، بی سر و بر
لێڵ: کدر، گل آلود
قەڵاخ: بی ارزش، سیاه
دورج: صندوقچه جواهرات
هوون: خون
منبع:
@zanist2021