گزارش: شهرام میرزایی
از زمانی که تاریخ بیاد می آورد، خاورمیانه مرکز جنگها و جدلهای بی پایان بوده است. عدم تسامح، فرهنگ استبداد زده، کودتاها پی در پی، سلطه شبەنظامیان، حاکمیت دین، ژنوساید فرهنگی، قتل عام اقلیتهای ملی، کوچاندنی اجباری اقلیتها و دەها فاجعەی دیگر که کرامت انسان را هدف قرار داده و این بخش از جهان را به جهنمی واقعی بدل کرده است.
تداوم ناامنی و کشتار اقلیتهای ملی یا مذهبی توسط گروەهای اسلامگرا و یا حکومتهای مرکزگرا در خاورمیانه موجب شده تا از قرن گذشته تا به امروز بخشی از شهروندان این کشورها به سمت کشورهای آزاد فرار کرده و به آنجا پناهنده شوند.
بویژه با روی کار آمدن جمهوری اسلامی در ایران در سال ١٩٧٩، و آغاز دور جدیدی از کشتار شهروندان بویژه کوردها و بلوچها واشاعه ترور در منطقه توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و تشکیل چندین گروه تروریستی توسط این سازمان، بخش بزرگی از فعالین سیاسی و حتی فرهنگی مجبور شدەاند به اروپا پناهنده شدند، فعالینی که در یک قدمی مرگ قرار داشتند و هیچ راهی در پیش رویشان نبود بجز فراز از ایران و پناه بردن به کشوری آزاد و دمکراتیک.
بنابر گزارشی از دویچەوله، تنها در سال ٢٠٢٣، بیش از ۳۵۰ هزار نفر در آلمان تقاضای پناهندگی کردهاند. بیشترین متقاضیان پناهندگی از سوریه، ترکیه، افعانستان، عراق و ایران بودند. از این تعداد، بیش از ۱۰ هزار درخواست مرتبط با شهروندان ایرانی بوده است.
با آغاز جنبش “زن، زندگی، آزادی” شمار قابل توجهی از ایرانیان به دلیل افزایش فشارهای سیاسی، نقض حقوق بشر و افزایش شدید اعدامها، بسمت اروپا پناه آوردهاند. اما این پایان مشکلات برای پناهندگان نبود، بسیاری از این افراد در کشورهای مختلف اروپایی با روندی طولانی و نامطمئن برای رسیدگی به پروندههای پناهندگی خود روبهرو هستند.
همچنین محدودیت در دسترسی به بازار کار، مشکلات مسکن و دشواری در بهرهمندی از خدمات بهداشتی و اجتماعی از مهمترین چالشهایی است که پناهندگان ایرانی با آن مواجهاند. در کنار این مشکلات، گزارشهای متعددی از تداوم تهدید و فشارهای امنیتی از سوی عوامل مرتبط با حکومت ایران حتی در خاک اروپا نیز منتشر شده است. با چنین وضعیتی، پناهندگان سیاسی ایرانی بویژه روزنامەنگاران، حتی در اروپا نیز نمیتوانند احساس امنیت صد درصدی داشته باشند. در همین رابطه، سرویس اطلاعات داخلی بریتانیا (MI5) اعلام کرده است که از ژانویه ۲۰۲۲ تاکنون به ۲۰ طرح مرتبط با ایران که تهدید جانی برای شهروندان بریتانیایی ایجاد کردهاند، واکنش نشان داده است. در ژانویه ٢٠٢٤، بریتانیا تحریمهایی علیه مقامات ایرانی اعمال کرد که به گفته مقامات، در تهدید و تلاش برای کشتن خبرنگاران در خاک این کشور نقش داشتهاند.
مسعود میرزایی، از فعالین سیاسی کورد اهل کرمانشاه و نیز فعال در زمینه حقوق زنان، طی مصاحبەای اختصاصی با آواتودی در رابطه با مشکلاتی که پناهندگان کورد و ایرانی با آن روبرو هستند، گفت: “یادگیری زبان جدید، ادغام در فرهنگ و پذیرش قوانین جدید، گرفتن ارتباط با افراد بومی، پیدا کردن کلاس زبان مناسب، کار و آپارتمان، همچنین مشکل برای خرید وسائل ضروری منزل و نیز خوراک مناسب از جمله مشکلات اصلی و اساسی است که هر پناهندەای در چند سال اول با آن روبرو میشود و جسم و روان او را بشدت تحت تاثیر قرار میدهد. این مشکلات میتوانند موجب انواع فشارهای روانی و حتا ایجاد اختلالات روانی نیز بشود”.
مسعود میرزایی که از سوی نیروهای امنیتی ایران جانش با خطر جدی روبرو بود، در سال ٢٠١٧ مجبور به فرار از ایران شد و خود را به ترکیه رساند. در سال ٢٠١٨ وارد یونان شد و سرانجام توانست با پشت سر نهادن مشکلات بسیاری، سال ٢٠٢١ وارد آلمان شود و تقاضای پناهندگی کند. او اکنون همچون یک “مهندس تکنولوژی ساخت و تولید، ماشین ابزار” در سمت مدیر پروژه در یکی از شرکتهای معتبر آلمانی مشغول بکار است. میتوان او را نمونه یک پناهنده کورد ایرانی موفق دانست که در مدت کوتاهی توانست زبان آلمانی را در سطح پیشرفته یاد گرفته و به عنوان مهندس در یک شرکت آلمانی آغاز به کار کند.
او در جواب این سئوال که وضعیت پناهندگان کورد و ایرانی را در آلمان چگونه میبیند، گفت: “پناهندگان ایرانی و کورد در کل به صورت قابل قبولی توانستەاند در جامعه آلمان هماهنگ شوند و یک زندگی نرمال را در پیش بگیرند. چرا که آنها تحت فشار جمهوری اسلامی ایران مجبور به ترک ایران شدەاند و همچنین اکثر این افراد دارای تحصیلات مناسب و یا یک تخصص پرکاربرد هستند. این عوامل ادغام را برای پناهندگان ایرانی و کورد راحتتر کرده و همانطور که میبینیم این قشر سریعا زبان یاد میگیرند و کار پیدا میکنند و زودتر میتوانند با شهروندان آلمانی ارتباط برقرار کنند”.
با این حال، وضعیت پناهندگان کورد و ایرانی در اروپا یکدست نیست. برخی کشورها با توجه به شرایط خاص ایران و افزایش سرکوبهای داخلی، با حساسیت بیشتری به پروندههای پناهندگی ایرانیان رسیدگی میکنند و در صورت پذیرش، امکان دسترسی به خدمات آموزشی، بهداشتی و اجتماعی گستردهتر فراهم میشود. در مقابل، شمار زیادی از ایرانیان همچنان در بلاتکلیفی اقامت به سر میبرند و چشمانتظار تصمیم نهایی نهادهای مهاجرتی هستند؛ وضعیتی که آنان را بیش از پیش در معرض آسیبهای روانی، اقتصادی و اجتماعی قرار میدهد.
همچنین پژوهشهای مختلف نشان میدهد که درصد قابل ملاحظەای از پناهندگان و مهاجران ایرانی در اروپا با مشکلات جدی سلامت روانی دستوپنجه نرم میکنند. استرس ناشی از تطبیق با فرهنگ میزبان نیز یکی از عوامل مهم بروز افسردگی و ناراحتیهای روانی در میان آنان گزارش شده است. مرور نظاممند وضعیت سلامت روانی پناهندگان در اتحادیه اروپا نیز نشان میدهد که با وجود نیاز بالا، میزان استفاده از خدمات سلامت روان در میان این گروه بسیار پایین است و موانعی همچون زبان، ناآگاهی نسبت به خدمات موجود، تابوهای فرهنگی و تفاوت در الگوهای کمکخواهی، مانع دسترسی مؤثر آنان به این خدمات میشود.
مسعود میرزایی برای بیان اعتقادات و انزجارش از فعالیتهای تروریستی جمهوری اسلامی ایران و حتا سایر گروەهای رادیکال اسلامگرا، از هنر بسیار بهره برده است. او طی سالهای گذشته با کشیدن کاریکاتورهایی از شخصیتها و مفاهیم اسلامی، اعتراض خود را به فعالیتهای تروریستی ایران و سایر گروەهای اسلامگر ابراز داشته است. از او دربارە فشارهای موجود برپناهندگان در آلمان پرسیدم که در جواب گفت: “در مورد این سوال میتوان خیلی صحبت کرد. از جمله میتوان به فشار ادغام که شامل پروسەی یادگیری زبان، جستجو برای کار، پیدا کردن آپارتمان، پذیرفته شدن در جامعه میزبان، به عنوان مثال پذیرفته شدن به عنوان همکار در محل کار، تصمیمات اداره بامف و … اشاره کرد. در کل هر نیاز اساسی به تنهایی میتواند یک فشار روانی جدی بر پناهنده وارد کند، پناهنده در یک شرایط بسیار حساس و شکننده قرار دارد. این فشارها و مشکلات میتوانند چالشی مهلک برای مهاجران باشد”.
بر اساس پژوهشهای دانشگاهی و گزارشهای مستند، پناهندگان سیاسی کورد در اروپا با مجموعهای از دشواریها روبرو هستند که تنها به مشکلات عمومی مهاجرت محدود نمیشود، بلکه ریشه در هویت قومی و سیاسی آنان نیز دارد. مطالعات منتشرشده در نشریات معتبر نشان میدهد که بسیاری از این پناهندگان با بلاتکلیفی حقوقی و طولانی بودن روند رسیدگی به پروندههای پناهندگی دستوپنجه نرم میکنند؛ مسئلهای که آنها را از دسترسی کامل به خدمات عمومی و بازار کار بازمیدارد.
همزمان، مشکل مسکن و اشتغال نامناسب از جمله چالشهای اصلی آنان است و فشارهای اقتصادی همراه با دوری از وطن و جدایی از خانواده، آسیبهای روانی جدی ایجاد میکند. تحقیقات همچنین تأکید کردهاند که پناهندگان کورد به دلیل سابقه فعالیتهای سیاسی یا صرفاً تعلق قومی، گاه با تبعیض و حساسیتهای امنیتی بیشتری در جوامع میزبان مواجه میشوند. از سوی دیگر، ارتباط آنان با دیاسپورای کورد و وضعیت سیاسی خاورمیانه نیز بر تجربه زیستهشان در اروپا تأثیر میگذارد، بهگونهای که ادغام اجتماعیشان نه فقط در سطح محلی و ملی، بلکه در ابعاد فراملی و سیاسی قابل بررسی است.
این مجموعه شرایط باعث شده است که زندگی پناهندگان سیاسی کورد و ایرانی در اروپا با لایههای پیچیدهای از مشکلات حقوقی، اجتماعی، اقتصادی و روانی همراه باشد.